Vadeli İşlem ve Vadeli Fiyat
17. yüzyıl, alışverişin altın sikkelerle yapıldığı dönem…
Özellikle yüklü ödemeler yapmak için taşıması zor ve riskli altın ve gümüş sikkeler işleri biraz zorlaştırıyor. Üstelik ticari faaliyetlerden elde edilen fazla sikkelerin saklanması da büyük bir sorun. Modern bankaların olmadığı dönemde İngiltere’de Goldsmith denilen bugünkü anlamda kuyumcu diyebileceğimiz ticarethaneler altınları saklama görevi de üstleniyor. Saklamaya korktuğunuz altın sikkelerinizi devrin güvenilir Golsmith’lerine götürüp bırakıyor ve verdiğiniz emanete karşılık bir not alıyorsunuz; “bu not kurumumuzda şu kadar poundluk altın alacağını gösterir, not ibraz edildiğinde üzerinde yazan miktarda altın, notu getirene teslim edilecektir”
Daha sonra bunu resmi kanaldan bankalar yapmaya başlıyor ve kendisine bırakılan altınlar karşılığında “bank note” denilen notları veriyorlar. Yani bugünkü bildiğiniz anlamda “banknot”. İnsanlar bir süre sonra ödeme yapmak istediklerinde bu banknotları kullanmaya başlıyorlar. Bankalar bakıyorlar ki altınları gelip alan yok, bırakılan altın olmadan da kendilerine duyulan güvene istinaden banknot çıkarıp piyasaya sürmeye başlıyorlar. Böylece kağıt para dönemi başlıyor. “Pound” kelimesi de belli ağırlıkta altını ödeme emrini içeren bir değer ölçüsü şeklinde İngiliz para birimi olarak yerini alıyor.
Konuyu nereye bağlayacağım…
VİOP’ta işlem yaptığınız tüm kontratlar da esasen belli bir malı veya değeri alım hakkını gösterir. Güvendiğiniz bir kuyumcuya gittiğinizi düşünün:
“Gram altın ne kadar?”
“145 Lira”
“Bir ay sonra ne olur ki? Ben bir ay sonra alacağım”
“Şu anki genel fiyat seviyelerine bakarsak 150 Lira gibi olur”
Şu an altın almanıza gerek yok ancak bir ay sonra 150’den almaya razısınız. Bunun üzerine soruyorsunuz:
“Pekiyi bir ay sonra 150’den satmaya söz verir misiniz?
Bu soru üzerine karşılıklı oturup bir sözleşme düzenliyorsunuz. Siz şimdi altın fiyatının yüzde onunu vereceksiniz, kuyumcu da ilgili tarihte altını size 150’den satacak. Kendisine 15 Lira takdim ediyorsunuz ve sözleşmeyi düzenliyorsunuz.
“Bu belge, Kuyumcu Hamdi’den 1 gram altın alacağını göstermektedir. Ürün bedelinin %10’u peşinen alınmış olup kalan kısmı teslim tarihinde ödenecektir. Kuyumcu Hamdi 31 Temmuz 2017 tarihinde bu belgeyi getirene, kalan bedelini ödemek kaydıyla 150 TL karşılığında 1 gram altın satmayı taahhüt eder”
Şimdi elinizde bir belge var. Bu belgeye göre 31 Temmuz 2017 tarihinde altını 150 Liraya alacaksınız. Ürün bedelinin %10u olan 15 Lirayı ödediniz. Kalan kısmını ilgili tarihte ödeyerek ürünü teslim alacaksınız. Bu belge hamiline düzenlendiği için bir başkasına sadece teslim yoluyla devredebilirsiniz.
Aradan birkaç gün geçiyor. Arkadaşınızla muhabbet ederken size şöyle diyor:
“Altın çok fırladı, gördün mü? Sabah 170’e gelmiş. Daha da çıkacak diyorlar”
“Öyle mi? Çok iyi. Kaça çıkarsa çıksın ben Temmuz sonunda 150’den alacağım”
Sonra sözleşmeyi gösteriyorsunuz. Eğer fiyat hiç hareket etmese ve 170’te kalsa bile vade sonunda ürünü 150’den alıp spot piyasada hemen satarak 20 Lira kar elde edebilirsiniz. Dolayısıyla elinizdeki bu belgenin artık değeri yükseldi. Arkadaşınız size diyor ki:
“Vade sonunda ne olur belli olmaz, sen istersen bana o notu 25 Liraya sat. 15’e almıştın zaten”
Arkadaşınız sizden 25 Liraya notu satın alacak. Vade tarihinde kalan 135 Lirayı da ödeyerek altını 160 Liraya mal edecek. Fiyatlar 170 seviyesinde kalırsa 160 Liraya mal ettiği bir altını piyasada 170’e satacak. Diğer yandan siz de 10 Lira kar elde edeceksiniz.
“Bu fena bir fikir değil” dedikten sonra bu vadeli işlem sözleşmesini arkadaşınıza satıyorsunuz. Hayırlı olsun, ilk vadeli işleminizi gerçekleştirdiniz.
Bunu güvenilir bir çatı altında, internet üzerinden çok sayıda yatırımcıyla yapmak istediğinizde VİOP hesabı açıyorsunuz. Siz ve arkadaşınız gibi birçok yatırımcı vadeli işlem belgelerini alıp satmaya çalışıyor. Fiyatların değişiminden gelir elde etmeye çalışıyor.
“Vadeli işlem fiyatları neden spot piyasadan farklı” sorusunu bir hayli fazla duyuyoruz.
Lütfen söyleyin; Kuyumcu Hamdi, bir ay sonraki altın ticareti için 145 fiyatını verir miydi sizce? Bir ay sonraki altın fiyatını bugünün spot fiyatından belirler miydi? VİOP’ta alım satımını yaptığınız tüm ürünlerin fiyatları vade sonundaki beklenti fiyatı üzerinden gerçekleşmektedir. Spot fiyattan işlem yapılsaydı adı vadeli işlem olmazdı.
